η επίγευση μιας χίμαιρας

    Όπως το καλό παλιό κρασί στη γλώσσα σου, έτσι και μια ουτοπία, φεύγοντας αφήνει πίσω μια μακριά επίγευση. Όσον αφορά στο κρασί, η δυνατή επίγευση δεν είναι παρά το αποτέλεσμα των θερμοκρασιακών διακυμάνσεων, κατά τις εναλλαγές ημέρας και νύχτας, καθώς ο οίνος ωριμάζει στα ξύλινα βαρέλια. Όσον αφορά στην ουτοπία, η επίγευση είναι το αποτέλεσμα των μεγάλων ηθικών σου διακυμάνσεων κατά την προσαρμογή των συν- αισθημάτων σου από θριάμβου σε συντριβής, καθώς ωριμάζει μέσα σου η ιδέα της απαγκίστρωσης . 

      Δραπετεύοντας από μια προσωπική χίμαιρα, γίνεσαι εκατό κιλά πιο λεύτερος ! Όμως… αντίθετα απ' ότι θα ακουγόταν ρεαλιστικό, η απαγκίστρωση από ένα ουτοπικό όραμα φέρνει λύπη. Έχει πάντοτε τον ρόγχο κάποιου θανάτου, του θανάτου ενός ονείρου, του θανάτου μιας σχέσης ζωής, έχει τις ιαχές μιας σάλπιγγας υποχώρησης που σε στοιχειώνουν, έχει την αχλή του φόβου, περιέχει μια ανόρεχτη “χειραψία” με θέματα που δεν μας αρέσει να σκαλίζουμε και την αναγγελία της επικείμενης προσαρμογής.

     Ο Χαλίλ Γκιμπράν* έχει γράψει, “διαλέγουμε τις χαρές και τις λύπες μας, πριν τις ζήσουμε”. Νομίζω εννοεί ότι αναλόγως με το ηθικό μας, μπορούμε να έχουμε λόγο, ρόλο, πρωτοβουλία στην κατανάλωση αυτών των συναισθημάτων. Όπως της χαράς, έτσι και της λύπης. Νομίζω εννοεί ότι ο θρήνος μπορεί επίσης να γίνει δημιουργικός.

    Έχω ταξιδέψει δικάβαλο με αρκετές χίμαιρες , σε μεγάλες διαδρομές στο χρόνο. Ωραία περάσαμε. Καθώς η ηλικία μου και η φυσική μου κατάσταση μου υπενθυμίζουν τη λίστα, όπως ο αστυνομικός διαβάζει τα δικαιώματα σε έναν δαρμένο και με χειροπέδες στα χέρια, αντιλαμβάνομαι ότι και οι ουτοπίες μου είναι ώρα να δώσουν τη θέση τους σε αποφάσεις.

   Δεν θα τα πετύχω όλα. Δεν θα τα πετάξω όλα. Δεν θα τα θεραπεύσω όλα. Ούτε θα τα σκοτώσω όλα. Από τις ουτοπίες μου θα κρατήσω την επίγευση. Είτε πρόκειται για τις προσωπικές είτε για τις ομαδικές και σε προέκταση τις εθνικές. Από τις ουτοπίες μου, θα κρατήσω τον αφρό της σκέψης που προκάλεσαν, τον αφρό των ανθρώπων που εκείνες προσκάλεσαν κοντά μου, τον αφρό των δεξιοτήτων που με έσυραν να αποκτήσω και τον αφρό των συναισθημάτων που χωρίς εκείνες θα διάβαζα μονάχα σε βιβλία.

    Μαζί, εγώ κι εσείς,  έχουμε ταξιδέψει συνεπιβάτες  με αρκετές εθνικές χίμαιρες. Οράματα μας κατέβασαν στο δρόμο, υπό την καθοδήγηση πνευματικών και κοινωνικών ηγεσιών που πέρασαν από τον τόπο. Από αυτές τις ουτοπίες θα κρατήσω περισσότερα.. Ο λόγος είναι ότι όσο αποτινάσσω τις δικές μου χίμαιρες, τόσο χρησιμότερος πιστεύω ότι θα αποδεικνύομαι στην υπηρεσία των κοινών. Θα είμαι κατασταλαγμένος, δε θα “αγοράζω” φούσκες και θα έχω ψηλαφίσει τα κακώς κείμενα της φάρας μου από την κορφή ως τα νύχια. Εξάλλου ποτέ δε συμφώνησα με την απόσυρση ενός καθενός αγωνιστή όταν η ιδέα στραπατσάρεται !  Τους ανθρώπους τους έχω πάνω από τις ιδέες … Ας κάνουμε έναν συλλογισμό :

       Παρακολούθησε ένα κοινωνικό πείραμα, πες εσύ το κίνημα "τα κίτρινα γιλέκα". Στην ανάπτυξη του, όταν οι δράσεις είναι μαζικές και προκαλούν το ενδιαφέρον των κοινωνικών εταίρων, όλα τα συναισθήματα των μελών του είναι αποθεωτικά. Στην ωριμότητά του, όταν οι πρωταγωνιστές δεν ξέρουν πώς να κεφαλαιοποιήσουν με τον αποδοτικότερο τρόπο τα κεκτημένα, αρχίζουν τριβές και ανησυχίες να συνταράσσουν το οικοδόμημα. Στην δύση του όμως, όταν τα βλέμματα των πολλών έχουν παγερά αποτραβηχτεί, η αναμέτρηση του κινήματος με την επερχόμενη αφάνεια προκαλεί φόβο, δέος. Πολλοί από τους πρωτεργάτες δεν αντέχουν να παρακολουθούν ένα όνειρο να σβήνει. Αρκετοί από τους αγωνιστές θα προτιμούσαν να υπάρχει ένας ξαφνικός μηχανισμός ευθανασίας !  Δεν υπάρχει...Το κίνημα πρέπει να βιώσει την ...τρίτη ηλικία, την αγωνία και φυσικά το τέλος. Και τα μέλη του πρέπει να διαλέξουν τις λύπες και τις χαρές που θα πάρουν στο σπίτι.

    Ένα κίνημα είναι ένα σχήμα με κύκλο ζωής "προϊόντος". Ιδέα, ανάπτυξη, επιμονή, επικράτηση, δόξα, κατόπιν φθίνουσα πορεία και τελικά, εγκαίρως, απόσυρση από την αγορά. Αυτό δεν είναι ενδεχόμενο, είναι μια νομοτέλεια. Οι πρωταγωνιστές όμως ; Οι εμπνευστές και οι μαχητές που το έτρεξαν όχι ! Οι φόρμουλες και οι διαδικασίες, όχι !  

    Υπάρχουν παράμετροι που αφορούν μοναχά τον σχηματισμό, την ομάδα, το όλον, το κίνημα : Οι ταμπέλες, η ιστορία, το επιμύθιο, η υστεροφημία και τελικά ο θάνατος της ιδέας. Σε μια συντριπτική έκβαση, τούτες οι “αποσκευές” πρέπει να ακολουθούν κατά τα αρχαία πρότυπα την τυπική διαδικασία. Να συλλέγονται, να γυαλίζονται, να αξιολογούνται, να εκτίθενται σε τριήμερη δημόσια θέα και να θάβονται μαζί με τον ηγέτη-αυτοκράτορα. Κάτω από μια τεράστια πλάκα μαρμάρου. (Κοιτάξτε πόσο γελοίοι δείχνουν οι επίγονοι του Ανδρέα Παπανδρέου, καθώς αρνούνται να γυρίσουν σελίδα χαρίζοντας οριστικά τα “τιμαλφή” του στο μουσείο της ιστορίας ).

    Υπάρχουν ωστόσο παράμετροι που δεν αφορούν το όλον. Δεν αφορούν το κίνημα, τον σχηματισμό. Αφορούν τους ανθρώπους που το επάνδρωσαν.  Οι παράμετροι αυτοί είναι οι ατομικές δεξιότητες, οι ατομικές αρχές, οι ατομική νοημοσύνη και το ήθος, το ατομικό κουράγιο και η τρέλα των ανθρώπων. Των ανθρώπων ενός καθ’ ενός που συντάχθηκαν στο πείραμα και τώρα είναι και πάλι ξεκρέμαστοι. Όμως, ξεκρέμαστοι δεν θα πει απόντες, ούτε ανύπαρκτοι. Διάβολε, δε ξέρω γιατί δεν το βλέπουμε, στον τύμβο με τον στρατηγό ποτέ δε θάβεις πενήντα χιλιάδες στρατιώτες ! Όπως και σε ένα προσωπικό σημείο μηδέν, έτσι και σε μια κοινωνική κρίση, το αύριο είναι συνήθως εδώ. Δε χρειάζεται προβολέα, φαίνεται, καιροφυλακτεί. Οι πραγματικά καινοτόμοι, οι πραγματικά προοδευτικοί, οι πραγματικά ευλογημένοι με ιδιαίτερα χαρίσματα, δεν πηγαίνουν χαμένοι, όταν ένα όραμα που αποδείχθηκε ουτοπία, καταρρέει. Αντιθέτως είναι το αρχικό κεφάλαιο της επόμενης μέρας.

   Η επίγευση που αφήνει μια χίμαιρα, είναι οδηγός, υπόσχεση και χρησμός για το αύριο. Είναι ουσιαστικότερη καμιά φορά και από ολάκερη την ιστορία της προηγούμενης ουτοπίας. Η επίγευση της μεγάλης χίμαιρας μιας κοινωνικής επανάστασης περιλαμβάνει αρκετούς εκπαιδευμένους εν δυνάμει μικρούς μεταρρυθμιστές. Και είναι τραγικό, τραγικό στο μυαλό μου, όταν οι “κανόνες” και τα αραχνιασμένα καταστατικά δεν δικαιολογούν τα αρτηριοσκληρωτικά σχήματα ( βλέπε κάποια ΚΚΕ) να "επιστρέψουν" στην κοινωνία έναν μαχητή που ο συγκεκριμένος “στρατός” του φάνηκε στενός κορσές. Ίσως να είναι και ο λόγος που η αριστερά παγκοσμίως διασπάται  κατ’ εξακολούθηση, σαν η χημική ένωση με τους χαλαρότερους μοριακούς δεσμούς της ύλης. Είναι γιατί έχει ένα λανθασμένο στρεβλό σιωπηλό όρκο, όταν θάβει μια ιδέα να θάβονται μαζί και οι εμπνευστές. Είναι γιατί έχει στο κάδρο την ύπουλη φράση "το πρόβατο έξω από το μαντρί το τρώει ο λύκος". Γι αυτό και εκατοντάδες νεαροί που θα μπορούσαν να κάνουν την Κούβα παράδεισο περνούσαν για χρόνια τη μέρα τους κάνοντας ικεσίες για την υγεία ενός υπέργηρου ηγέτη, ενός τοτέμ.

    Θλίβομαι να βλέπω τους ηττημένους από την αρρώστια των κινημάτων. Απορώ που δεν έχουν την σύνεση να συγκροτήσουν άμεσα μικρές ομάδες, επίλεκτα καινούργια κύτταρα αμφισβήτησης που θα πιάσουν από την αρχή μια καινούργια ουτοπία. Υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στη προσωπική χίμαιρα και την κοινωνική ουτοπία. Είναι ο βαθμός που η διάψευση σε παρασέρνει στα τάρταρα. Για μια χίμαιρα ένας κάποιος θάνατος είναι... προδιαγεγραμμένος. Για μια ουτοπία, κάθε θάνατος φέρνει μια γέννηση. Την ιστορία την γράφουν οι επίμονοι άνθρωποι, όχι τα επίμονα κινήματα.

  Προσεύχομαι για όσους αγωνίζονται αδιάκοπα για τις μεταρρυθμίσεις και τις ανατροπές. Αυτός ο κόσμος μας, έτσι όπως έχει καταντήσει, δεν μπορεί να θεωρηθεί καλοκουρδισμένος, ούτε αυτορυθμιζόμενος. Γελάνε και οι πέτρες με το πείραμα αυτορύθμισης της οικονομίας της αγοράς. Οπότε ; Ας έχουμε αυτό κατά νου. Κάθε φορά που άνθρωποι έχουν στα σπάργανα ένα νέο κίνημα, εμείς και όλο το σύμπαν κατά προέκταση ας κρατάμε με προσμονή την αναπνοή μας.  Από πού αλλού θα αντλήσουμε ελπίδες ; Από το Λόττο ; 

*Χαλίλ Γκιμπράν : φημισμένος Λιβανέζος ζωγράφος-λογοτέχνης της αρχής του 21ου αιώνα

...δοκίμιο αφιερωμένο στον σύντεκνό μου , τον οραματιστή Μιχάλη